ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ Ο ΕΦΕΣΙΟΣ. ΜΕΡΟΣ 2. ΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕ ΣΧΟΛΙΑ.

Βακχείου του Απολλωνιαδίτου

Παρακάτω παρέχουμε ελεύθερη διατύπωση στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα για ορισμένες από τις διασωθείσες αυθεντικές ρήσεις κατά την άποψή μας του σκοτεινού-υλιστή-φυσικού φιλοσόφου Ηράκλειτου σύμφωνα, με την κατά το δυνατόν αντικειμενική, επιστημονική και εννοιολογική ερμηνεία των λέξεων του Ηράκλειτου, τις υπάρχουσες επ’ αυτών φιλοσοφικές απόψεις και την δική μας παρέμβαση. Σε πολλά από τα αποσπάσματα του Ηράκλειτου είναι πιθανόν να έχει αλλοιωθεί το νόημά των ρήσεών του σε βαθμό που να τα εμφανίζουν κατώτερα του επιπέδου του, έτσι ώστε ορισμένα να καθίστανται ακόμη και πλαστά. Ένα ακόμη σημαντικό σημείο που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας είναι ότι δεν γνωρίζουμε επακριβώς την σωστή εννοιολογία πολλών λέξεων του κειμένου.

Περί λόγου

Α

8. Ο Ηράκλειτος λέει ότι το περιοδικό πυρ είναι αΐδιον χωρίς αρχή και τέλος και η ειμαρμένη, το πεπρωμένο είναι η δημιουργός αιτία ο λόγος που δημιουργεί με τη ουσία του παντός και εκ της εναντιοδρομίας δηλαδή συμμετρικών-αντισυμμετρικών δομών τα όντα (όπως ο κώδικας προγράμματος όταν εκτελείται εμφανίζει στην οθόνη του υπολογιστή το πρόγραμμα, κάτι διαφορετικό από τον κώδικα). Τα πάντα γίνονται σύμφωνα με την ειμαρμένη, και υπάρχει αυτή και η ανάγκη, η τάση για τη δημιουργία όντων ανώτερης φυσικοχημικής τάξης, συμμετρίας, δομής. Ουσία της ειμαρμένης είναι ο λόγος δηλαδή η δομημένη εννοιολογικά υπερπληροφορία ο οποίος δια της ουσίας του παντός φθάνει παντού και δημιουργεί. Αυτός είναι πιθανόν ο αιθέρας, σπέρμα γέννησης του παντός, οριζομένης της ουσίας ως μέτρο της περιόδου, θα λέγαμε ανατροφοδότησης και ανέλιξης της πληροφορίας μέσω των μελανών οπών σε αείζωον πυρ αντιστοιχούντος του πυρός ίσως στην σκοτεινή ύλη, αλλά πιθανόν και σε μία κατάσταση πέραν της γνωστής ύλης-ενέργειας και σκοτεινής ύλης, σε μια επόμενη κβαντισμένη συμπαντική κατάσταση μη αντιληπτή σε εμάς ακόμη.

16. Ο Ηράκλειτος, θεωρούσε ότι ο άνθρωπος είναι οργανωμένος για τη γνώση της αλήθειας κατά δύο τρόπους, με τις αισθήσεις και τον λόγο δηλαδή το ορθό λόγο. Από τα δύο τούτα θεωρεί την μεν αίσθηση παρόμοια με άλλους φυσικούς φιλοσόφους αναξιόπιστη, υποβιβάζει την αίσθηση αναφέροντας επί λέξει «κακοί…εχόντων» και θέτει ως βασικό κριτήριο τον λόγο. Αναγορεύει τον καθολικό συμπαντικό νου θείον λόγο αξιόπιστο και κριτή της αλήθειας. Πράττουμε και εννοούμε τα πάντα σύμφωνα με την συμμετοχή μας στον συμπαντικό λόγο και προσθέτει «Διο…φρόνησιν». Αυτή δεν είναι άλλο από ερμηνεία του τρόπου με τον οποίο διοικείται το παν. Γι’ αυτό ως προς ότι έχουμε κοινό με αυτό σχηματίζουμε αληθείς κρίσεις και ως προς ότι δεν έχουμε κάτι κοινό σχηματίζονται ψευδείς, μη αληθείς, άστοχες κρίσεις. Διακηρύσσει ρητά ότι ο καθολικός λόγος είναι το κριτήριο, και λέει ότι τα καθολικά φαινόμενα είναι αξιόπιστα, με τη σκέψη ότι υποβάλλονται σε ενδελεχή έλεγχο από τον καθολικό λόγο, ενώ αυτά που φαίνονται στον καθένα διαφορετικά είναι ψευδή. Ρητά ο Ηράκλειτος τονίζει ότι ο άνθρωπος (σαν υλικό σώμα) δεν είναι λογικό ον, αλλά έμφρον είναι μόνο αυτό που μας περιέχει και μας κατευθύνει σαν ανώτερο διοικητικό κέντρο, υπονοώντας προφανώς τον λόγο της ψυχής, της οποίας αποτελεί μέτρο δύναμης και ισχύος.

Β

1. Τον λόγο αυτό που είναι πάντα αληθινός, οι άνθρωποι δεν το κατανοούν είτε τον ακούνε είτε όχι, διότι δεν έχουν την ενδεδειγμένη φιλοσοφική συγκρότηση. Γιατί μολονότι όλα συμβαίνουν σύμφωνα με τον λόγο αυτό, οι άνθρωποι μοιάζουν εντελώς άπειροι όταν προσπαθούν να προσεγγίσουν πράξεις και λόγια σαν αυτά που εκθέτω, ταξινομώντας τα σύμφωνα με την φύση τους και εξηγώντας πως έχει το καθένα κατά την αντίληψη του καθ’ ενός.

2. Γι’ αυτό πρέπει να ακολουθούμε τον καθολικό συμπαντικό λόγο.

41. Μία είναι η σοφία, να γνωρίζεις ότι ο ορθός λόγος, η επιστήμη και η επιστημονική μεθοδολογία τα κυβερνά όλα και με την βοήθεια όλων (με την πρόοδο των όντων και την μονή την σταθεροποίησή τους και την επιστροφή των όντων προς την αρχή το όντως Ον).

45. Όποιο δρόμο του λόγου, της ενδελεχούς εννοιολογίας και αν ακολουθήσεις, δεν θα βρεις τα όρια της ψυχής. Τόσο βαθύς είναι ο λόγος της αφού ο λόγος είναι το μέτρο αυτό που προσδιορίζει το μέγεθος και την αξία της ψυχής.

112. Η συνετή σκέψη είναι η μεγίστη αρετή και σοφία, να λέγονται αληθή και να δημιουργούνται ειδικοί σε συμφωνία με την φύση, τον καθολικό συμπαντικό λόγο.

114. Για να μιλήσουμε με τον νου, τον ορθό λόγο, πρέπει να έχομε εμπιστοσύνη στο θείο καθολικό νόμο, στον οποίο πρέπει να στηρίζονται οι ανθρώπινοι νόμοι∙ αυτός επικρατεί τόσο όσο θέλει, τα τεκμηριώνει όλα και επαρκεί για όλα.

115. Μέτρο της ψυχής είναι ο λόγος ο οποίος αυτοαυξάνεται και αυτόβελτιώνεται.

124. Και θα φαινότανε παράλογο και αυτό, αν όλος ο ουρανός και κάθε μέρος του είχαν τάξη, δομημένα με τον ορθό λόγο και με μορφές και με δυνάμεις και με περιοδικές κινήσεις, ενώ στις αρχές να μην υπάρχει κάτι τέτοιο, αλλά από αταξία να συγκροτείται η ωραιότερη κοσμική τάξη, λέει ο Ηράκλειτος. Δηλαδή λέει ότι η αταξία δεν δημιουργεί την τάξη, συμμετρία, υπερπληροφορία του κόσμου, αλλά μόνον ένας ανώτερος συμπαντικός καθολικός λόγος. Είναι αδιανόητο τα όντα να είναι ανώτερα του καθολικού λόγου. Η δημιουργία είναι μια περιοδική αλληλοδιαμόρφωση και αυτοεξέλιξη μεταξύ ισορροπίας ισοδύναμων καταστάσεων χωρίς απώλεια ενέργειας και χωρίς μεταβολή της ποσότητας της ενδελέχειας-εντροπίας του παντός.

Περί αειζώου πυρός

Διογένης Λαέρτιος: Το σύμπαν είναι πεπερασμένο και υπάρχει ένας και μόνο κόσμος. Γεννάται από το πυρ και στο πυρ πάλι μετατρέπεται, σε χρονικές περιόδους εναλλασσόμενες κατά την διάρκεια της αιωνιότητας κατά τρόπο καθοριζόμενο από το πεπρωμένο. Όταν αρχίσει να μειώνεται το πυρ εμφανίζεται το σύμπαν σαν κόσμος. Και πάλι ο κόσμος και τα σώματα καταναλίσκονται από το πυρ κατά την εκπύρωση. Όλα γίνονται σύμφωνα με τις επιταγές της ειμαρμένης, και τα όντα εναρμονίζονται δια της εναντιοδρομίας. Το πυρ είναι οντότητα, τα πάντα μεταβάλλονται σε πυρ και τα πάντα δημιουργούνται με πύκνωση και αραίωση.

Α

5. Αριστοτέλης: Ο Ίππασος ο Μεταποντίνος και ο Ηράκλειτος θεωρούν και αυτοί ότι το παν είναι ένα και κινούμενο και πεπερασμένο, αλλά θεωρούν αρχή των όντων το πυρ και δημιουργούνται τα όντα από το πυρ με πύκνωση και αραίωση, ενώ διαλύονται και πάλι σε πυρ, με την σκέψη πως αυτή είναι η μία υποκείμενη φύση που υπάρχει. Ο Ηράκλειτος πράγματι λέει ότι τα πάντα μεταβάλλονται με το πυρ. Θεωρεί μάλιστα πως υπάρχει κάποια διάταξη και ορισμένος χρόνος της μεταβολής του κόσμου που διέπεται από κάποια μοιραία αναγκαιότητα. Αέτιος: Ο Ηράκλειτος και Ίππασος ο Μεταποντίνος θεωρούν το πυρ αρχή των πάντων. Λένε, πράγματι, ότι τα πάντα δημιουργούνται από το πυρ και καταλήγουν στο πυρ. Με κατανάλωση του πυρός τα πάντα λαμβάνουν διάταξη κόσμου∙…Έπειτα πάλι και όλα τα σώματα αναλώνονται από το πυρ κατά την εκπύρωση. Με τη συγκέντρωση και συμπύκνωση από το πυρ δημιουργείται ο αέρας, με μεγαλύτερη συγκέντρωση και συμπύκνωση το νερό, και ακόμη μεγαλύτερη η γη.

8. Αέτιος: Ο Ηράκλειτος λέει ότι το περιοδικό πυρ είναι αΐδιον (χωρίς αρχή και τέλος) και η ειμαρμένη λόγος που δημιουργεί τα όντα εκ της εναντιοδρομίας. Τα πάντα γίνονται σύμφωνα με την ειμαρμένη, και υπάρχει αυτή και η ανάγκη.

10. Πλάτων: Όπως λέει ο Ηράκλειτος όλα κάποτε γίνονται πυρ. Κατά τον Ηράκλειτο, άλλοτε ο κόσμος εκπυρώνεται, άλλοτε δημιουργείται από πυρ ο ίδιος, σε κάποιες χρονικές περιόδους, όπου λέει ότι, «σύμφωνα με καθορισμένα μέτρα ανάβει και σύμφωνα με καθορισμένα μέτρα σβήνει». Την άποψη αυτή ακολούθησαν αργότερα και οι Στωίκοί. Ο Παρμενίδης και ο Ηράκλειτος λένε… ότι ο ουρανός είναι πύρινος.

11. Αέτιος: Ο Παρμενίδης και ο Ηράκλειτος λένε ότι τα άστρα είναι συγκροτήματα-ενώσεις πυρός.

Αποσπάσματα

30. Κλήμης: Τον κόσμο αυτό, που είναι ο ίδιος για όλους, δεν τον έπλασε κανείς, ούτε θεός ούτε άνθρωπος, αλλά υπήρχε υπάρχει και θα υπάρχει πάντα: είναι πύρ αείζωον που ανάβει και σβύνει με καθορισμένα μέτρα-νόμους.

31. Κλήμης: Λέει ότι το πυρ τρέπεται-οδηγείται σε υγρό από τον λόγο και θεό που διοικεί το παν, το σπέρμα της διάταξης του κόσμου…

90. Πλούταρχος: Τα πάντα προκύπτουν από την μεταλλαγή του πυρός και με τη σειρά τους όλα μεταλλάσσονται σε πυρ όπως τα εμπορεύματα αντί χρυσού και ο χρυσός αντί εμπορευμάτων.

Περί οντολογίας και θείου

Α Από τη θεωρία του

6 Πλάτων. Λέει κάπου ο Ηράκλειτος ότι τα πάντα πληρούνται και τίποτα δεν μένει κενό. Δηλαδή δεν υπάρχει απόλυτο κενό. Παρομοιάζοντας τα όντα με τη ροή του ποταμού, λέει, όπως δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι έτσι και η πορεία της εξέλιξης των όντων γίνεται πάντα προς μία κατεύθυνση και δεν αντιστρέφεται παρά την περιοδική μετάλλαξη του παντός ύλη – αείζωον πυρ – ύλη. Για τον Ηράκλειτο δεν υπάρχει ηρεμία και ακινησία.

7 Αριστοτέλης. Είναι αδύνατον για τον οποιονδήποτε να θεωρεί ότι το ίδιο πράγμα είναι και δεν είναι, όπως μερικοί νομίζουν πως λέει ο Ηράκλειτος.

10 Πλάτων. Κάποιες Ιωνικές… και Σικελικές… μούσες αντιλήφθηκαν, ότι… το πιο ασφαλές είναι… να λέγεται ότι το όν είναι και πολλά και ένα, και ότι εξασφαλίζει τη συνοχή του με την έχθρα και τη φιλία «Αυτό που διαφέρει εναρμονίζεται πάντοτε». Ο Ηράκλειτος λέει… ότι ο κόσμος είναι ένας και ότι ο κόσμος γίνεται όχι σύμφωνα με τον χρόνο αλλά σύμφωνα με τη σκέψη.

17 Αέτιος. Ο Ηράκλειτος λέει ότι η ψυχή των όντων είναι άφθαρτη∙ βγαίνοντας από αυτά, μεταβαίνει πράγματι προς το ομογενές της, προς την ψυχή του παντός.

Β. Αποσπάσματα

5 Αριστοτέλης. Και όταν πάλι προσεύχονται στα αγάλματα, είναι σαν να μιλούνε στους τοίχους, έχοντας πλήρη άγνοια της πραγματικής φύσης των θεών και των ηρώων.

Διατυπώνεται η φιλοσοφική θέση του Ηράκλειτου και της πλειονότητας του κλασικού Ελληνικού λαού ότι στην προσευχή δεν γίνεται επικοινωνία με τα αγάλματα αλλά με τους απεικονιζόμενους θεούς οι οποίοι είναι ενεργειακά όντα ενδιάμεσα μεταξύ ανθρώπων και όντως Όντος.

6 Αριστοτέλης. Ο ήλιος όπως λέει ο Ηράκλειτος δεν είναι μόνο καινούργιος κάθε ημέρα αλλά καινούργιος συνεχώς. Συμβαδίζει με τις σύγχρονες θεωρίες ότι η ενέργεια του ήλιου προέρχεται από θερμοπυρηνικές αντιδράσεις οι οποίες ανανεώνουν συνεχώς την ηλιακή ενέργεια χάρις στην οποία ζουν τα όντα

.

10 Αριστοτέλης. Ίσως όμως η φύση να επιθυμεί τα αντίθετα και από αυτά να δημιουργεί την αρμονία της και όχι από τα όμοια. Δημιούργησε δηλαδή την πρώτη αρμονική τάξη δια των αντιθέτων και όχι δια των ομοίων. «Όλα είναι αλληλένδετα: τα σύνολα και τα μη σύνολα, τα συγκλίνοντα και τα αποκλίνοντα, η συγχορδία και η μονωδία. Όλα συνταιριάζονται σε ένα, και από το ένα προέρχονται όλα».

Η ισορροπία του κόσμου στηρίζεται στην συμπληρωματική σχέση μεταξύ αντίρροπων δυνάμεων που ενυπάρχουν σε κάθε επί μέρους κατάσταση και στη πραγματικότητα συνολικά. Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι η οργανωμένη ενότητα των προκύπτει από την πολλαπλότητα και ταυτόχρονα τα διαφορετικά μέρη αποκτούν νόημα μόνο μέσα από την κοινή τους δράση εντός του συνόλου. Μια ταυτόχρονη και αέναη διαδικασία με δύο όψεις, που αποτελεί την βάση της ύπαρξης όλων των όντων και των φαινομένων.

30 Κλήμης. Τον κόσμο αυτό, που είναι ο ίδιος για όλους, δεν τον έπλασε κανείς από τους θεούς ή ανθρώπους, αλλά υπήρχε υπάρχει και θα υπάρχει για πάντα πυρ αείζωον, που ανάβει και σβήνει σύμφωνα με μέτρα.

Η μη ύπαρξη θεού δημιουργού είναι χαρακτηριστική θέση της Ελληνικής θρησκείας. Οι θεοί δεν δημιούργησαν τον κόσμο, αλλά αποτελούν και αυτοί μέρος του δημιουργήματα και εγγυώνται την ευνομία και την ισορροπία του στο πλαίσιο ενός συστήματος συμπληρωματικών σχέσεων. Ο κόσμος είναι αυτοδημιούργητος, δεν έχει δημιουργό. Αν υποθέσουμε ότι υπήρχε μια δύναμη ή οντότητα εκτός του κόσμου η οποία τον δημιούργησε όπως λέει ο Ιουδαιοχριστιανισμός, ως μη ανήκουσα στον κόσμο δεν έχει καμία συνάφεια ή συνοχή-δεσμούς με τον κόσμο, συνεπώς δεν μπορεί να έχει την ικανότητα της δημιουργίας χωρίς επικοινωνία και οικιοθελή επέμβαση στον κόσμο. Αυτό το παράδοξο αίρεται μόνο με την απόρριψη κάθε έννοιας δημιουργού του κόσμου, είτε θείου είτε ανθρώπινου. Ο Ηράκλειτος λέει, ο κόσμος είναι ένας και αυτοδημιούργητος, αΐδιος, όχι εκτός χρόνου, αλλά έχει μέτρο του τον ίδιο τον χρόνο. Η αϊδιότητά του είναι αδιάκοπη διαδοχή παρελθόντος παρόντος και μέλλοντος όχι στατική και άχρονη αλλά σε ένα συνεχές γίγνεσθαι χωρίς αρχή και τέλος.

32 Κλήμης. Το Εν, η μοναδική σοφία, και δεν θέλει και θέλει να ονομάζεται μόνο Ζευς.

Η ενιαία αρχή του σύμπαντος το Εν, το όντως Ον που διέπει όλες τις εκφάνσεις του μέσα από μια κατάσταση απόλυτης συνειδητότητας (σοφόν) αξιωματικά μπορεί να αποκληθεί στη γλώσσα με το όνομα Ζευς. Αυτήν την αξιωματική αντιστοίχηση εκφράζει το και θέλει και δεν θέλει να ονομάζεται Ζευς.

50 Ιππόλυτος. Ο Ηράκλειτος λοιπόν υποστηρίζει ότι το παν είναι διαιρετό και αδιαίρετο, γεννητό και αγέννητο, θνητό και αθάνατο, λόγος και χρυσός, πατέρας και υιός, θεός και δίκαιο∙ «όσοι άκουσαν όχι εμένα, αλλά τον λόγο, είναι σοφό να συμφωνήσουν ότι τα πάντα είναι ένα».

Η αλήθεια είναι μία «εν πάντα είναι», ο κόσμος είναι ένα ενιαίο αυτορρυθμιζόμενο και αυτοεξελισσόμενο σύνολο και οι φαινομενικές αντιθέσεις-αντιφάσεις του είναι μέρος της δυναμικής του ενότητας.

123. Η φύση αγαπά να κρύβεται.

Φύση εδώ εννοείται η γενεσιουργός δύναμη του κόσμου από την οποία προέρχονται τα πάντα μέσα από μια διαδικασία αέναου γίγνεσθαι. Παραμένει κρυφή στα μάτια των πολλών αδαών και μόνο η φιλοσοφική προσέγγιση μπορεί να την αποκαλύψει και κατανοήσει.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.

Σε πολλά από τα αποσπάσματα του Ηράκλειτου είναι πιθανόν να έχει αλλοιωθεί το νόημά των ρήσεών του σε βαθμό που να τα εμφανίζουν κατώτερα του επιπέδου του, έτσι ώστε ορισμένα να καθίστανται ακόμη και πλαστά. Ένα ακόμη σημαντικό σημείο που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας είναι ότι δεν γνωρίζουμε επακριβώς την σωστή εννοιολογία πολλών λέξεων του κειμένου.

Ο Ηράκλειτος είναι ο δημιουργός ενός νέου ύφους του λεγόμενου αφοριστικού (αφαιρετικού). Ο λόγος του αποτελείται από μια σειρά σύντομων προτάσεων, οι οποίες είναι αυτοτελείς και παρέχουν ένα πλήρες νόημα. Χρησιμοποίησε τις αντιθέσεις και τα ετυμολογικά σχήματα. Κάθε αφορισμός αποτελεί νοηματική ενότητα, στην οποία συγχωνεύονται περισσότερα του ενός νοήματα με νοηματικό δυναμισμό και ροϊκότητα. Το νόημα είναι σύνθεση ετερογενών και τεινόντων προς διάσπαση στοιχείων, τα οποία όμως τιθασεύονται σε μια ενότητα. Το σύγγραμμα του Ηράκλειτου δεν ήταν ευκολονόητο γι’ αυτό και χαρακτηρίσθηκε σκοτεινός. Χρησιμοποίησε αρχαϊκές μορφές σύνταξης. Ο Αριστοτέλης θεωρεί την αποκατάσταση της στίξης ως τη μεγαλύτερη δυσκολία στην κατανόηση του κειμένου. Τα αποσπάσματά του που έχουν μια «παλίντονον αρμονίαν» την οποίαν ανακαλύπτει κάποιος όταν εισχωρήσει σε βάθος, προσεγγίζουν χωρίς να χάνουν την πραγματικότητα με μια αφαιρετική διαδικασία στην σύνταξή τους, που εκπλήσσουν τους σύγχρονους φιλοσόφους.

Συμπερασματικά ο λόγος είναι η ουσία της ειμαρμένης ένα είδος ενέργειας που διαμορφώνει την ουσία του παντός για την δημιουργία των όντων και δι’ αυτής φθάνει έως τα πέρατα του παντός. Επειδή όμως η ειμαρμένη υπονοεί διάσταση χρόνου και είναι συνυφασμένη με τον λόγο σαν ουσία, ειμαρμένη και λόγος πρέπει να αντιστοιχιστούν σαν ένα μέγεθος όπου χώρος-ουσία και χρόνος αλληλοεξαρτώμενα και καταχωρημένα σαν σπέρματα, σαν κώδικα προγράμματος στην ειμαρμένη, αποτελούν την μήτρα για τη δημιουργία και τη πρόοδος των όντων. Αυτής της ουσίας γινόμαστε μέτοχοι η οποία περιβάλλει υπό τον έλεγχό της το άλογο υλικό σώμα μας όταν γεννιόμαστε. Οικειοποιούμαστε ένα μέρος του καθολικού λόγου του όντως Όντος σαν άφθαρτη ατομική ψυχή με τη γέννησή μας, η οποία στη ζωή με τον λόγο διαμορφώνεται, αναπτύσσεται, ισχυροποιείται με ενέργεια και πληροφορία και τέλος με τον θάνατο μεταβαίνει προς στο όμοιό της, τον καθολικό συμπαντικό λόγο. Ο λόγος, ο ορθός λόγος, είναι η οδός προς την αναγέννηση, την ανέλιξη και θεοποίηση του ανθρώπου.

Η εναντιοδρομία πρέπει να νοηθεί σαν η αντιθέτου φοράς μεταβολή ροής δύο διαφορετικών ενεργειακών καταστάσεων, βάσει των οποίων καθίσταται δυνατή η περιοδικότητα ενός φαινομένου. Στη περίπτωση, για παράδειγμα, του απλού μηχανικού ταλαντωτή (εκκρεμές) έχουμε αλληλομετατροπή δυναμικής σε κινητική ενέργεια με εναντιοδρομία. Αυξάνει η μία και μειώνεται η άλλη. Όταν μηδενισθεί η μία αλλάζει φορά το εκκρεμές. Το ίδιο συμβαίνει στο ηλεκτρομαγνητικό ταλαντωτή. Μαγνητικό πεδίο μετατρέπεται σε ηλεκτρικό πεδίο και τανάπαλι. Αυτά είναι αλληλοσυνδεόμενα μεταξύ τους άρρηκτα με εναντιοδρομία χωρίς να δύνανται οι δύο ενέργειες να διαχωρισθούν μεταξύ τους. Όταν μηδενισθεί η μία, αλλάζει φορά η μεταβολή. Το ίδιο συμβαίνει με την δημιουργία και την καταστροφή των συμπάντων ή του παντός θα λέγαμε. Επειδή ο κόσμος είναι ή ύλη, μάζα και ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία φώς ορατό και μη ορατό, το αείζωον πυρ του Ηρακλείτου πρέπει να είναι μια κατάσταση ενέργειας όπως αυτή στη οποία μετατρέπεται η ύλη στις μαύρες οπές όπου μηδενίζεται η ύλη μάζα-ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και μετατρέπεται δια της εναντιοδρομίας σε πυρ. Δημιουργείται από τον μηδενισμό της ύλης το μέγιστο μιας άλλης ενεργειακής κατάστασης εντός των μαύρων οπών σε ένα χωροχρονικό συνεχές χώρου(μηδενικού)-χρόνου(απείρου) του λόγου και της ειμαρμένης την ουσία της οποίας αποτελεί το αείζωον πυρ όπου τα γεγονότα παγώνουν χωρίς μεταβολές της ύλης-χώρου και με συμπεπυκνωμένη την κτιθείσα πληροφορία του λόγου. Αυτή η κατάσταση ψηλαφούμενη από τη σύγχρονη επιστήμη σε συμφωνία με τις πλέον προωθημένες σύγχρονες επιστημονικές και κοσμολογικές θεωρίες, σήμερα αποτελεί το αείζωον πυρ του Ηρακλείτου, αποτελεί τη αρχή για μία ενάντια της προηγούμενης διαδρομής όπου μειούμενο και μηδενιζόμενο το πυρ μετατρέπεται σε μέγιστη ύλη, και γίνεται η αρχή για την μετατροπή του με συμπύκνωσή σε ένα νέο υλικό κόσμο νέο σύμπαν περιοδικά, σαν απλός περιοδικός αμείωτος ταλαντωτής χωρίς απώλεια ενέργειας χωρίς αρχή και τέλος.

Η πορεία του κόσμού είναι κυκλική κατά τον Ηράκλειτο διότι ομιλά περί αϊδιότητας του κόσμου και κυκλικής περιφοράς όπου αρχή και τέλος συμπίπτουν σαν σε περιφέρεια κύκλου που μόνο με την κυκλική-περιοδική πορεία του κόσμου μπορεί να αιτιολογηθεί η αϊδιότητά του. Το Ηρακλείτειον θείον είναι το αΐδιον περιοδικό πυρ, η δε ουσία του παντός λόγος και ειμαρμένη, το αιθέριο σώμα , προϊόν γέννησης του παντός και της περιοδικής κίνησης, η οποία ακολουθεί καθορισμένο μέτρο-νόμο. Υπάρχει καθορισμένο χρονικό μέτρο για μια περιοδική κίνηση, μια πλήρη περιοδική περιφορά του παντός, και με την φυσική ορολογία θα λέγαμε, έχει καθορισμένη χρονική περίοδο.

Ο Ηράκλειτος είναι φανερό ότι διατυπώνει ένα δικό του ενιαίο κοσμολογικό σύστημα με αρχή του κόσμου το πυρ. Το πυρ αυτό δεν είναι το κοινόν πυρ αλλά το αόρατο το ευρισκόμενο πίσω από κάθε υλικό χημικό στοιχείο και μάζα. Το αείζωον πυρ είναι η οντολογική ουσία γεμάτη και πάντα με ζωή που δημιουργεί την ζωή όπως και ο αόρατος προγραμματιστικός κώδικας στο παρασκήνιο, δημιουργεί στο προσκήνιο το πρόγραμμα στον Η/Υ έτσι και το αείζωον πυρ δημιουργεί την ζωή σύμφωνα με τον λόγο και τις επικρατούσες υλικές συνθήκες. Την οντολογική αυτή αρχή την θέτει σε αδιάσπαστο επαφή με τον λόγο και το μέτρο-νόμο. Ο Λόγος, ο Νόμος και το Εν αποτελούν τα δυναμικά συστατικά, τα οποία απαρτίζουν τον έσχατο πυρήνα του σύμπαντος, παραμένοντα αόρατα και αφανή. Περισσότερο εμφανές είναι το πυρ, σαν κοσμολογική και αιωνίως εκδηλούμενη συμπαντική μεταβολή μεταξύ του πυρός και της ύλης μάζας-ενέργειας. Ο Ηράκλειτος εμβαθύνει στην δυναμική διάσταση του παντός. Ο Λόγος είναι πάντοτε παρόν και κατανοήσιμος.

Οι φιλόσοφοι χωρίζονται σε δύο μεγάλες παρατάξεις τους υλιστές και τους ιδεαλιστές. Η παγκόσμια φιλοσοφική μεθοδολογία της γνώσης του κόσμου είναι η Ελληνική προσέγγιση και στηρίζεται σε δυο παρατάξεις, η μία της διαλεκτικής και η άλλη της μεταφυσικής . Η πρώτη με επικεφαλής τον Ηράκλειτο λέει ότι τα πάντα ρει η καλύτερα τα πάντα χωρεί και ουδέν μένει κενόν και εκφράζει την υλιστική φιλοσοφική θέση. Η άλλη με επικεφαλής τον Παρμενίδη λέει ότι, το παν είναι ένα και ηρεμεί στον εαυτό του, μη έχοντας χώρο όπου να κινηθεί και εκφράζει την μεταφυσική φιλοσοφική θέση.

Ο Πλάτων τονίζει ότι ανάμεσα στις δύο αυτές θέσεις υπάρχει μεγάλη διαμάχη. Ο ιδεαλιστής Πλάτων της μεταφυσικής παράταξης χρησιμοποίησε την διαλεκτική των υλιστών και προσπάθησε να γεφυρώσει στον Σοφιστή το χάσμα ανάμεσα στην Ηρακλειτική και Ελεατική φιλοσοφία και να επιτύχει τη σύνθεση του υλισμού και της διαλεκτικής του Ηρακλείτου με τον ιδεαλισμό και τη μεταφυσική του Παρμενίδη σε μια ενότητα η οποία και αποτελεί την ολοκληρωμένη θεώρηση του παντός.